Willibrord in de Friezenkerk
Wat doet hij daar?
De bedenker van de serie van acht heiligen die sinds 1861 de middenschipwanden van SS. Michele e Magno tooien, heeft zich goed verdiept in de geschiedenis van de kerstening van de Friese kustlanden. Hij wist dat Willibrord de pionier was geweest van de Friese missie, en daarmee dus niet kon ontbreken toen de acht ovalen gevuld zouden worden met heiligen die voor dit kerkgebouw een bijzondere betekenis hebben. Zonder hem zou de ‘Friezenkerk’ er niet geweest zijn. De ‘apostel van de Friezen’ kreeg een plek in het derde ovaal aan de noordzijde vanaf de ingang.
Mozaïekmakers uit de Sint-Pieter
De schildering is uitgevoerd door één van de drie mozaïekwerkers uit de Studio del Mosaico van de Fabbrica di San Pietro, die deze cyclus realiseerden. Deze werkplaats was onder andere belast met het vervangen van geschilderde altaarstukken in de St-Pieter met exacte kopieën in kleine mozaïeksteentjes. Die hele operatie mag een glansstuk van kunstnijverheid heten. Door de grote duurzaamheid van het mozaïek zijn deze grootschalige voorstellingen vandaag in de Vaticaanse basiliek nog te bewonderen alsof ze gisteren gemaakt zijn.
Uit de door Bart Boon onderzochte archiefstukken blijkt Willibrord het werk te zijn van Costanzo Maldura, die ook Carlo Borromeo voor zijn rekening nam.
Geen traditionele afbeelding
We zien hier niet de traditionele afbeelding van Willibrord als bisschop. Terwijl zijn gezel Suitbert en zijn opvolger Bonifatius wel in hun bisschoppelijke waardigheid zijn afgebeeld, verschijnt Willibrord als eenvoudige monnik. Hij draagt een bruine kovel en heeft een volle, witte baard. In de schaduw van zijn mantel is op de borst nog een kruis zichtbaar. Hiermee heeft de schilder waarschijnlijk toch willen refereren aan de waardigheid van Willibrord als aartsbisschop van de Friezen, waarvan het pallium het symbool is. Elders in de serie draagt paus Leo III het volledig zichtbare pallium.
De schilder legt dus de nadruk op Willibrords identiteit als asceet. Hij was groot geworden in het Angelsaksich-Ierse monnikendom. Van daaruit kreeg hij de inspiratie om als missionaris naar het Europese continent over te steken.
Handschrift
Willibrord missioneerde in het gebied van Friezen en Franken vanuit een nauwe band met Rome. Hij reisde meermalen naar de apostelgraven en de paus, en ontving in Rome in 695 de bisschopswijding. Muskens suggereert dat het handschrift dat hij op deze schildering in de hand houdt, de bekende liturgische kalender voorstelt die in zijn bezit was (nu in de Bibliothèque National in Parijs). In het handschrift schreef hij persoonlijke notities in de kantlijn over de belangrijke data in zijn leven, waaronder zijn bezoeken aan Rome en zijn bisschopswijding.
Nog geen 130 jaar na het ontstaan van deze heiligenreeks, kreeg de figuur van Willibrord in dit kerkgebouw een veel belangrijker rol dan de schilder/ontwerper ooit had kunnen voorzien. De viering van het Willibrordjaar in 1989 was de feitelijke start van de SS. Michele e Magno als Nederlandse kerk in Rome. Het bestuur van de Nederlandse kerkgemeenschap rond deze kerk kreeg de naam Willibrordcentrum.
Relieken
Sindsdien wordt zijn feestdag elk jaar op of rond 7 november met bijzondere aandacht in de kerk gevierd. Willibrord is de heilige die Rome met het huidige Nederland verbindt. Zijn aanwezigheid in deze kerk kreeg een extra dimensie toen paus Johannes Paulus II in november 1995 het celebratiealtaar wijdde. Hij noemde de kerk expliciet ‘de Kerk van de Friezen’ en deponeerde daarbij onder andere relieken van Willibrord in het altaar.
(Foto: Sander Evers)
Sible de Blaauw is emeritus-hoogleraar in de Vroegchristelijke Kunst en Architectuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen en bestuurslid van de Stichting Vrienden van de Friezenkerk
